ผู้นำอุดมศึกษาในอนาคต

ผู้นำอุดมศึกษาในอนาคต

ประกอบ คุปรัตน์
Pracob Cooparat
E-mail: pracob@sb4af.org

ความนำ

การก้าวสู่โลกยุค การเมือง เศรษฐกิจ สังคม และเทคโนโลยีใหม่ ผู้นำทางการอุดมศีกษาจะต้องเผชิญกับโลกยุคใหม่

1. การเมืองใหม่ (P – New politics) การเมืองแบบประชาธิปไตย แต่ไม่ใช่ประชาธิปไตยเพียงด้วยการเลือกตั้ง ประชาธิปไตยที่มีลักษณะเป็นทางตรง การมีการกระจายศูนย์อำนาจมากขึ้น

2. เศรษฐกิจใหม่ (E – New economy) เศรษฐกิจใหม่ที่ต้องมีความรับผิดชอบต่อสังคมและสิ่งแวดล้อมที่ขาดความสมดุลและไม่สามารถดำรงอยู่ได้ หากเน้นเพียงการพัฒนาในแบบที่ผ่านมา

3. สังคมใหม่ (S – New Society) ไม่เพียงสังคมเมือง หรือสังคมชนบท แต่อาจต้องมีการคิดและออกแบบเมืองและชุมชนใหม่ ที่ให้ความสุขแก่คน และเป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม

4. เทคโนโลยีใหม่ (T – New Technology) การศึกษา วิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีเป็นเรื่องที่ดำเนินไปคู่กัน แต่อะไรคือเทคโนโลยีใหม่ในศตวรรษที่ 21 นี้

การนำเสนอนี้สามารถหาอ่านได้จาก Manfred kets De Vries ใน The Leadership Mystique: Leading Behavior in The Human Enterprise หน้า 237-

ความสำเร็จขึ้นอยู่กับภายนอก

ความสำเร็จในการทำงานส่วนหนึ่งเกิดจากภายในตนเอง เช่นเรื่องของบุคลิกภาพ เรื่องของ Traits หรือบุคลิกภาพ ความเป็นตัวตนของเรา แต่อีกส่วนหนึ่งก็เป็นอิทธิพลจากภายนอก

อิทธิพลจากภายนอก (Outside influences) อิทธิพลจากภายนอกที่สำคัญมี 2 ส่วน

- ลักษณะสถานการณ์ (Situation) ความสำเร็จของการนำขึ้นอยู่กับสถานการณ์ที่เกี่ยวข้อง และสถานการณ์เป็นต้วกำหนดลักษณะและโอกาสในการนำ

- ลักษณะผู้ตาม (Followers: transferential processes) และกระบวนการที่เกี่ยวข้อง

- ลักษณะของสถาบันลักษณะขององค์การที่เกี่ยวข้อง

การบริหารที่กำหนดทิศทางของตนเองได้ (Self-management)

มิใช่เพียงทำตามคำสั่ง หรือถูกสั่งให้ทำ

คิดเองได้ หาทรัพยากรเองได้ ไม่ใช่รอของบประมาณ คิดได้ทันที หาการสนับสนุนได้ทันที ลักษณะการนำยุคใหม่ เปรียบเหมือนจรวดติดระบบนำวิถีใหม่ที่ต่างจากการยิงปืนใหญ่ในหลายๆทศวรรษหรือศตวรรษที่ผ่านมา

การบริหารในยุคใหม่ให้ และจำเป็นต้องได้รับความเป็นอิสระ (Autonomy) และความสามารถในการทำงานและตัดสินใจที่กว้างขวางกว่าเดิม

การบริหารความซับซ้อนทางด้านปัญญา (Management of cognitive complexity)

เราจะทำความเข้าใจในสิ่งที่ซับซ้อนนี้ได้อย่างไร

ความสำเร็จไม่ได้เกิดจากเพียงตนเอง แต่เกิดจากการต้องทำงานร่วมกับคนอื่นๆ ซึ่งงานทีท้าทาย ก้าวหน้า ก็ต้องใช้คนมีความสามารถ ซึ่งทำให้ต้องไปเกี่ยวข้องกับการใช้ และต้องเข้าใจในความซับซ้อนในเรื่องของสติปัญญา

เรียนรู้วิธีการคิดของคนฉลาด มองหาคนฉลาดอย่างที่คนอื่นๆมองไม่เห็น และเรียนรู้ที่จะทำงานร่วมกับเขา และใช้ประโยชน์จากเขา

การทำความเข้าใจวัฒนธรรมเชิงเปรียบเทียบ (Cultural relativity) หรือ Cultural relativism)

การทำงานจะมีลักษณะข้ามชาติมากขึ้นเรื่อยๆ

เป็นหลักการที่ว่า ความเชื่อและการกระทำของแต่ละบุคคล ควรเป็นการทำความเข้าใจในกรอบของวัฒนธรรมนั้นๆ หลักการนี้เป็นการนำเสนอโดยนักมานุษยวิทยา Franz Boas ซึ่งได้นำเสนอแนวความคิดนี้ตั้งแต่ปี ค.ศ. 1887 คนจากวัฒนธรรมหนึ่งไปใช้กรอบของอีกวัฒนธรรมหนึ่งไปตัดสินเขา เป็นสิ่งที่คลาดเคลื่อน

ความเข้าใจในเรื่อง Cultural Relativism การจะตัดสินผิดหรือถูก ขึ้นอยู่กับสภาพแวดล้อมของคนในสภาวะแวดล้อมที่ต่างกัน ในช่วงสมัยที่ต่างกัน

การต้องลงมือทำ (Enactment)

ดูตัวอย่างจากบริษัท BYD เป็นผู้นำการผลิตแบตเตอรี่โทรศัพท์มือถือในประเทศจีน สู่การผลิตรถยนต์ไฟฟ้า อันเป็นอนาคตของรถยนต์ยุคใหม่ และจีนมีโอกาสก้าวนำหน้าประเทศอื่นๆได้

เหมือนกับการเรียนการแสดง การแสดงที่ดีต้องมีการซักซ้อมมาดี แต่ท้ายสุดต้องได้ออกเวที และแสดงในสิ่งที่เตรียมมาและสิ่งที่ได้แสดงไปนั้นคือตัวตัดสิน หากไม่ลองทำ หรือไม่ได้ทำ ก็จะไม่รู้

การลงมือทำต้องมีการเตรียมการที่ดี ต้องศึกษา แต่ท้ายสุดการต้องนำไปสู่การตัดสินใจลงมือทำ แม้ว่าจะมีความเสียงบ้างก็ตาม

การอยู่เฉยๆ หรือหลีกเลี่ยงการตัดสินใจอาจหมายถึงการเสียโอกาสอย่างยากที่จะแก้ไขได้

ความสามารถสร้างสรรค์สิ่งใหม่ (Generativity)

การเรียนจบอะไรมาไม่สำคัญเท่ากับเรียนรู้ที่จะริเริ่มงานใหม่ คิดได้ใหม่ และทำได้ใหม่

คือความสามารถของระบบที่จะสรรสร้างสิ่งใหม่ โดยที่เนื้อหาแล้ว ไม่ได้เกิดจากระบบเดิม ดังเช่น คนที่อาจไม่ได้เรียนมาในสิ่งนั้นๆ แต่เขามีความสามารถที่จะสร้างสิ่งใหม่ โดยที่เขาไม่ได้มีการศึกษาที่เตรียมมาสำหรับสร้างหรือประดิษฐ์สิ่งนั้น

Generativity describes in broad terms the ability of a self-contained system to provide an independent ability to create, generate or produce content without any input from the originators of the system. In semiotics or epistemology, generativity refers to a form of communication that possesses compositionality and the ability to construct complex messages. The philosopher Daniel Dennett has argued that animals cannot have wants or desires in the sense that humans do because they lack a language with compositionality and generativity. Gordon Brittan disagrees with this evaluation.

ทักษะในการสร้างทีมงาน (Team-building skills)

ความสำเร็จขึ้นอยู่กับการสร้างทีมงาน ที่มีผู้ร่วมงานที่มาจากหลายความสามารถ และค่านิยม ทำอย่างไรจึงจะทำให้เขาทำงานไปสู่เป้าหมายเดียวกันได้

สมมุติการพัฒนา “สถาบันการพัฒนาการอุดมศึกษา” มี่หน้าที่พัฒนาความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับอุดมศึกษา การวิจัยทำความเข้าใจ และมีทางออกทางเลือกสำหรับการอุดมศึกษาของชาติ อยากถามว่า สถาบันอย่างนี้ ต้องการใช้อะไรบ้าง

เศรษฐกิจ การเมือง กฎหมาย การบริหาร เทคโนโลยีสารสนเทศ (ICT – Information and Communication Technology) แต่คนที่เชี่ยวชาญด้านต่างๆเหล่านี้มาร่วมกันตอบปัญหาด้านอุดมศึกษา

จะสร้างทีมงาน หรือคนทำงานในสถาบันอย่างนี้ จะทำได้อย่างไร

Team building skills are critical for your effectiveness as a manager or entrepreneur. And even if you are not in a management or leadership role yet, better understanding of team work can make you a more effective employee and give you an extra edge in your corporate office.

การทำให้เกิดความประทับใจ (Impression management)

การทำอย่างไรจึงจะทำให้หน่วยงานขนาดเล็กของเราที่เพิ่งเริ่มต้น ได้รับความสนใจจากผู้คน

การทำให้เกิดความประทับใจ ทำอย่างไรจึงจะทำให้สิ่งที่เรานำเสนอนั้น คนเข้าใจได้ง่าย เร็ว และประทับในความรู้สึกนึกคิด

ดูตัวอย่างจากบริษัท Better Place

การทำให้เกิดความไว้วางใจ (Trust management)

การทำให้รู้จัก แต่การทำให้คนไว้วางใจนั้น เป็นอีกเรื่องหนึ่งที่สำคัญ

หากเราจะต้องทำการค้าแบบออนไลน์ นับว่าเป็นสิ่งที่ดี แต่ทำอย่างไรจึงจะทำให้ผู้ต้องการใช้บริการวางใจว่าไม่ได้ไปหลอกเขา

ดูตัวอย่างจากบริษัท Toyota Motors เขาฉายภาพสินค้าของเขาว่าเป็นสินค้าที่มีคุณภาพ มีบริการหลังการขายที่ดี รับผิดชอบต่อลูกค้า

ความรู้ในสิ่งที่ทำ (Task-relevant knowledge)

การรู้จักว่า Core Knowledge ของเรานั้น คืออะไร

อะไรคือความรู้แกนหลักขององค์การ Charles Handy Shamrock Organization

องค์การแบบแชมรอค (Shamrock Organization) ประกอบด้วยกลุ่มคนทำงาน 3 กลุ่ม ได้แก่

1. คนทำงานบริหารหลัก (essential executives)

2. คนทำงานขององค์การ (workers) are supported by

3. คนทำงานตามสัญญา (outside contractors) and part-time help.

การต้องมีความรู้ในสิ่งที่ทำ แม้จะไม่รู้ละเอียดในทุกเรื่อง แต่รู้ในสิ่งที่จะก่อให้เกิดประโยชน์

ตัวอย่างบริษัท Tesla Motors บริษัทขนาดเล็กที่ทำรถยนต์ไฟฟ้าที่มีความเร็วที่สุดในโลก ออกตัวได้เร็วกว่ารถใช้เครื่องเผาไหม้ วิ่งได้ระยะทางไกลที่สุดในการชาร์ตไฟเพียงครั้งเดียว

เทคโนโลยีหลักของเขาคืออะไร

- แบตเตอรี่ (Battery)

- ระบบจัดการด้านกำลัง (Powertrain), Motors

- วัสดุศาสตร์ (Material Sciences) – Lithium, Cadmium, Lead, etc.

บทบาทด้านการออกแบบ (Architectural roles)

ในระบบอุตสาหกรรม ต้องมีการออกแบบสินค้าที่ดี และเมื่อออกแบบได้ดี ทดสอบการใช้งานจนมั่นใจแล้ว ก็ต้องมาคิดถึงวิธีการสร้างโรงงานที่จะผลิตสินค้าเหล่านั้นให้ออกมาได้อย่างมีประสิทธิผลและประสิทธิภาพ

การสร้างคน การสร้างความรู้ การวางระบบออกแบบสถาบันอุดมศึกษา สถาบันวิจัยก็มีลักษณะคล้ายๆกัน

คนจะนำในโลกยุคใหม่ ต้องมีความสามารถดังเป็นสถาปนิกในการออกแบบวิธีการที่จะทำ ซึ่งมีอย่างน้อย 3 เรื่อง

การออกแบบ (Designing)

จะออกแบบในสิ่งที่ทำอย่างไร – การออกแบบทีมงาน การจัดองค์การ ระบบกฎหมายที่เกี่ยวข้อง การออกแบบวิธีการทำงาน

การควบคุม (Controlling)

จะควบคุมในสิ่งทีทำอย่างไร – จะรู้ได้อย่างไรว่าเขากำลังทำงานในสิ่งที่ได้ตกลงกันไว้ หรือเขาไปทำอย่างอื่นๆ

แมวดำ แมวขาวไม่สำคัญ แต่ขอให้จับหนูได้

การ Outsource เป็นเรื่องจำเป็น แต่ทำอย่างไรจึงจะรู้ว่า เขาได้ทำงานให้กับองค์การ และเพื่อบรรลุเป้าหมาย

การให้รางวัล (Rewarding)

จะมีระบบรางวัล หรือวางรูปแบบระบบรางวัลอย่างไรที่จะสร้างแรงจูงใจในสิ่งที่เขาทำ

การจะให้คนทำงาน เขาก็ต้องรู้ว่า เมื่อเขาทำงานนั้นๆ แล้วเขาจะได้อะไร ระบบรางวัลที่เราจะให้นั้น จำเป็นต้องมีการประกาศล่วงหน้าให้เขาได้รู้ว่า เมื่อเขาทำงานได้อย่างดีตามที่ตกลงแล้ว เขาจะได้รับอะไรบ้าง

แต่ในบางโอกาส เป็นไปได้เหมือนกันที่เราไม่สามารถออกแบบระบบรางวัลไว้ล่วงหน้า แต่ทำให้เขาเชื่อได้ว่า เราจะมีความยุติธรรมและเห็นคุณค่าในสิ่งที่เขาทำ

ลักษณะของบุคคล (Traits)

อาจมีความหมายใกล้เคียงกับบุคลิกภาพ และสิ่งต่อไปนี้ คือลักษณะสำคัญสำหรับนักบริหารและผู้นำในระบบอุดมศึกษาที่พึงมี

ความมีจิตสำนึก (Conscientiousness)

ความมีจิตสำนึก (Conscientiousness) ลักษณะบุคลิกของคนที่ทำอะไรอย่างระมัดระวัง และทำตามมโนสำนึกของตนเรียกหา ซึ่งรวมไปถึง ความมีวินัยในตนเอง (จน), ความระมัดระวัง (carefulness), คิดอะไรอย่างรอบคอบรอบด้าน (thoroughness), การคิดและทำอะไรอย่างเป็นระบบ จัดระบบ (organization), ใช้ตรรกะ ความเป็นเหตุและผลในการตัดสินใจ (deliberation) และความต้องการประสบความสำเร็จ (achievement)

ความไม่หยุดนิ่ง ก้าวไปข้างหน้า (Surgency)

ลักษณะของคนที่ต้องการก้าวไปข้างหน้า (Surgency) ไม่หยุดนิ่ง

Surgency เป็นลักษณะพฤติกรรมที่แสดงออกในสภาพของกลุ่ม ความต้องการที่จะก้าวไปข้างหน้าในชีวิต ไม่ต้องการอยู่ซ้ำที่เดิม

คนไม่หยุดนิ่ง คือคนที่ต้องการมีอิทธิพลต่อคนอื่น ในขณะที่คนมี Surgency ต่ำ จะเป็นคนที่ชอบทำงานคนเดียว ไม่มีความสนใจที่จะไปมีอิทธิพลต่อคนอื่น หรือแข่งขันกับคนอื่น ถือสันโดษ

ความมีพลัง (Energy)

ความมีพลังนั้น หมายถึงการมีสิ่งที่จะทำให้ขับเคลื่อนงานได้

พลังในส่วนหนึ่งคืออำนาจ (Power) ซึ่งมีหลายๆแบบ และคนทำงานบริหารไปสู่ความสำเร็จนั้นจะต้องรู้ว่าจะทำอย่างไรจึงจะเลือกใช้อำนาจต่างๆ ผลักดันให้งานไปสู่ความสำเร็จ

ความสามารถที่จะทำให้ตกลงกันได้ (Agreeableness)

มิใช่เห็นต่างหรือขัดแย้งกันไปเสียทั้งหมด

คนที่มีความเป็นตัวของต้วเองสูง มีอัตตะสูง ก็ทำให้ทำงานร่วมกับคนได้ยาก โอกาสที่จะสำเร็จด้วยทำงานเพียงลำพังนั้น ก็จะมีไม่มากนัก

ทำอย่างไรจึงจะสร้างความเห็นชอบร่วมกัน ทำให้คนที่ต่างกันยอมมาทำงานร่วมกันได้ โดยมีเป้าหมายที่ยึดเหนี่ยวร่วมกันได้

ความฉลาด (Intelligence)

ความฉลาดที่มีหลายๆด้าน แต่สิ่งที่สำคัญที่สุด ต้องมีความฉลาดทั้งทางด้านปัญญา และอารมณ์

- ความฉลาดทางปัญญา (IQ – Intelligence Quotients)

- ความฉลาดทางอารมณ์ (Emotional Intelligence)

- ความฉลาดทางด้านร่างกาย (Physical/Body Intelligence)

- ความฉลาดทางด้านสถานที่ (Spatial Intelligence)

การทำงานไปสู่ความสำเร็จต้องใช้ความฉลาดหลายๆด้าน และฉลาดรอบด้าน

ความเปิดเผย (Openness)

การทำตนเป็นคนเปิดเผย พูดอะไรตรงไปตรงมา ปากกับใจตรงกัน คนเข้าใจได้ง่าย นำไปสู่ความไว้วางใจได้ง่าย

มีลักษณะเปิดใจที่จะรับฟัง (Opendmindedness) ไม่มองเห็นคนอื่นๆที่คิดหรือเห็นต่างจากตนเป็นศัตรู

ความสามารถในการเข้าสังคม (Sociability)

ความสามารถในการเข้าสังคม คนรู้จัก คนฟังแล้วเชื่อ คนไว้วางใจ คนทำงานต้องเป็นคนเข้าสังคมในแบบที่ติดต่อปะทะสังสรรค์กับคน ไม่ใช่ปิดตัวเอง หรือเงียบ

ความมั่นคงทางอารมณ์ (Emotional stability)

ไม่ปล่อยอารมณ์ตนเองไม่ว่าจะเป็นความรัก โลภ โกรธ หรือหลง เป็นตัวทำลาย

ต้องมีความอดทน ประสบปัญหา ก็ต้องมีทางที่จะกลับไปสู่ใหม่ ไม่ท้อถอยง่ายๆ (Persistence) ต้องไม่ใช่ Quiter

สรุป

สรุปหลักและประเด็นของความเป็นผู้นำการอุดมศึกษาในโลกยุคใหม่